مناطق آزاد ایران و جهان؛ فاصله‌ای که همچنان پابرجاست

کمال ابراهیمی کاوری، کارشناس ارشد حوزه مناطق آزاد تجاری، با اشاره به نقش اساسی این مناطق در اقتصاد جهانی اظهار کرد که مناطق آزاد در جهان امروز به عنوان یکی از ابزارهای اصلی برای جذب سرمایه، توسعه فعالیت‌های صادرات‌محور و تسهیل مبادلات تجاری شناخته می‌شوند و کارکرد آنها فراتر از معافیت‌های مالیاتی است. به گفته او، این محدوده‌ها در کشورهای موفق به‌مثابه اکوسیستم‌های رقابتی عمل می‌کنند؛ جایی که سیاست‌گذاری دقیق، زیرساخت‌های کارآمد و پیوند ساختاریافته با زنجیره‌های جهانی تأمین، به رشد پایدار منجر شده است.

الگوهای جهانی و جایگاه ایران

ابراهیمی کاوری با اشاره به نمونه‌های برجسته جهانی توضیح داد که منطقه آزاد جبل‌علی در دوبی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین مدل‌ها، توانسته است با حضور بیش از هشت‌هزار شرکت از صد کشور، ستون مهمی از اقتصاد غیرنفتی امارات را شکل دهد. او همچنین یادآور شد که در سنگاپور، ترکیب سیاست‌های باز تجاری با مناطق آزاد موجب شده تا شرکت‌های بین‌المللی بدون پیچیدگی‌های اداری فعالیت‌های خود را گسترش دهند. نمونه چین نیز با منطقه آزاد شنژن نشان می‌دهد که یک منطقه آزاد می‌تواند آغازگر تحول صنعتی و فناوری در مقیاس ملی باشد.
با وجود این تجربیات، او تأکید کرد که مناطق آزاد ایران با وجود موقعیت جغرافیایی مطلوب و ظرفیت نیروی انسانی مناسب، هنوز فاصله چشمگیری با استانداردهای جهانی دارند و جایگاه واقعی خود را در اقتصاد ملی پیدا نکرده‌اند.

چالش‌های ساختاری در مناطق آزاد ایران

این کارشناس ارشد معتقد است که بخش زیادی از مناطق آزاد کشور به جای تبدیل شدن به محور تولید صادرات‌محور، به مسیرهایی برای واردات و بازارهای مصرفی تبدیل شده‌اند. ضعف زیرساخت‌ها، ناپایداری در سیاست‌های ارزی و تجاری، نبود هماهنگی بین نهادهای تصمیم‌گیر و تغییرات مدیریتی مداوم، از مهم‌ترین عوامل این عقب‌ماندگی عنوان می‌شود. او افزود که نگاه غالب در بسیاری از این مناطق همچنان «اداری و محلی» است، در حالی که تجربه جهانی نشان می‌دهد موفقیت زمانی رقم می‌خورد که رویکرد «اقتصادی و بین‌المللی» مبنا قرار گیرد.

بازنگری در فلسفه وجودی مناطق آزاد

ابراهیمی کاوری راه عبور از وضعیت کنونی را تغییر رویکرد و بازتعریف فلسفه وجودی مناطق آزاد می‌داند. او تأکید کرد که این مناطق باید از چارچوب سنتی معافیت‌محور فاصله بگیرند و به مدل‌های توسعه‌محور نزدیک شوند؛ جایی که محوریت با تولید، صادرات و نوآوری صنعتی باشد.

مسیر پیشنهادی برای آینده

او ادامه داد که مناطق آزاد ایران در صورت حرکت به سمت ایجاد پایگاه‌های صادراتی، مراکز نوآوری و اتصال ساختاریافته به زنجیره‌های جهانی می‌توانند نقش مؤثرتری در اقتصاد کشور ایفا کنند. در این مسیر، اصلاح نظام مدیریت با تکیه بر استقلال واقعی، شفافیت مالی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی اهمیت بنیادی دارد.
ابراهیمی کاوری در پایان تأکید کرد که دستیابی به الگوهای موفق جهانی زمانی امکان‌پذیر است که مناطق آزاد کشور از حاشیه اقتصاد فاصله بگیرند و به بخشی فعال از تعاملات اقتصادی بین‌المللی بدل شوند؛ مسیری که کشورهایی مانند دوبی، سنگاپور و شنژن از سال‌ها پیش با اصلاحات ساختاری و اراده جدی آغاز کرده‌اند.