طرح «بنزین به نفر»: راهکار عملیاتی دولت برای اصلاح نظام یارانهای سوخت
اصلاح ساختار معیوب مصرف و توزیع یارانه بنزین به یکی از چالشهای اساسی و تکراری اقتصاد کشور تبدیل شده است. در حالی که کارشناسان بر لزوم تغییر در وضعیت کنونی مصرف بنزین اذعان دارند، اجرای راهکاری مؤثر که کمترین تبعات تورمی را داشته باشد، همچنان مورد بحث است. با وجود تکذیبهای مکرر دولت در خصوص […]
اصلاح ساختار معیوب مصرف و توزیع یارانه بنزین به یکی از چالشهای اساسی و تکراری اقتصاد کشور تبدیل شده است. در حالی که کارشناسان بر لزوم تغییر در وضعیت کنونی مصرف بنزین اذعان دارند، اجرای راهکاری مؤثر که کمترین تبعات تورمی را داشته باشد، همچنان مورد بحث است. با وجود تکذیبهای مکرر دولت در خصوص افزایش قیمت، به نظر میرسد پرونده بنزین با سه گزینه اصلی روی میز رئیسجمهور قرار دارد که در این میان، طرح «بنزین به نفر» به عنوان عملیاتیترین و کمضررترین گزینه مطرح شده است.
بررسی گزینههای اصلاحی نظام توزیع سوخت
بررسیها نشان میدهد دولت برای مدیریت مصرف بنزین سه رویکرد اصلی را مد نظر قرار داده است:
- طرح بنزین سهنرخی (افزایش پلکانی قیمت):
- در این سناریو، سه سطح قیمتی برای بنزین تعریف میشود. نرخ یارانهای (پلکان اول) احتمالاً در حدود تومان، نرخ دوم در حدود تومان و نرخ آزاد با استفاده از کارت سوخت جایگاهداران معادل تومان خواهد بود.
- افزایش درصدی قیمت و حذف کارت جایگاه:
- این گزینه شامل افزایش درصدی قیمت در هر دو سطح یارانهای و آزاد است که قیمت سهمیه را به حدود تومان و نرخ آزاد را به حدود تومان میرساند. این طرح پیشبینی میکند که کارتهای جایگاهداران حذف شده و قیمتها به صورت سالانه متناسب با نرخ تورم افزایش یابند.
- تغییر شیوه توزیع یارانه (طرح بنزین به نفر):
- این طرح به جای تمرکز بر قیمتگذاری، شیوه توزیع یارانه را از «خودرو» به «شخص» تغییر میدهد.
چرا دو گزینه افزایش قیمت، اصلاح مصرف را تضمین نمیکنند؟
تجربه تاریخی طرحهایی چون گرانسازی بنزین در سال نشان میدهد که دو گزینه اول (افزایش قیمت یا سهنرخی کردن) بدون تغییر در ماهیت توزیع یارانه، به احتمال زیاد هیچ نتیجه اصلاحی در مصرف نهایی نخواهند داشت. دلایل اصلی ناکارآمدی این دو طرح عبارتاند از:
- عدم توجه به ماهیت مصرف: این طرحها نتوانستهاند سیگنالدهی قیمتی کامل و بازدارندگی کافی در کنترل مصرف ایجاد کنند.
- افزایش هزینه تورمی: اجرای این طرحها صرفاً یک شوک قیمتی و هزینه تورمی جدید به اقتصاد تحمیل خواهد کرد.
- تداوم بیعدالتی: یارانهبگیر اصلی همچنان صاحبان خودرو هستند که خود نوعی رانت و بیعدالتی در توزیع منابع محسوب میشود.
«بنزین به نفر»: رویکردی عادلانه و بهینهساز
طرح بنزین به نفر یا تغییر شیوه توزیع یارانه، نقطه مقابل دو طرح دیگر قرار میگیرد و با تغییر مبنای یارانه از خودرو به کد ملی، اهداف سهگانهای را دنبال میکند:
تخصیص عادلانه یارانه و تفکیک مصارف
توزیع اعتبار انرژی به هر ایرانی در این طرح، عدالت در توزیع یارانه سوخت محقق میشود، زیرا یارانه به جای خودرو، مستقیماً به هر کد ملی اختصاص مییابد. بر این اساس، هر ایرانی به میزان مصرف متعارف (به طور تقریبی لیتر در ماه برای یک نفر و لیتر برای یک خانواده چهار نفره) اعتبار انرژی (معادل بنزین یارانهای) دریافت خواهد کرد. این اعتبار روزانه حدود یک لیتر بنزین محاسبه میشود.
ایجاد انگیزه بهینهسازی و حفظ ارزش یارانه برخلاف یارانههای نقدی، اعتبار بنزینی ارزش خود را با افزایش تورم از دست نمیدهد. نکته حائز اهمیت این است که افراد در صورت عدم مصرف سهمیه خود، میتوانند آن را به قیمتی نزدیک به نرخ آزاد در بازار مبادله بورس انرژی به فروش برسانند. این مکانیسم، انگیزه اقتصادی قوی برای کاهش و بهینهسازی مصرف بنزین ایجاد میکند و مصرفکنندگان به جای مصرف بیشتر، به دنبال کسب منفعت مالی خواهند بود. کاهش شدید خودروهای تکسرنشین یکی از پیامدهای این بهینهسازی است.
تفکیک صنعت حملونقل از مصرف شخصی
یکی از مزایای کلیدی این طرح، تفکیک کامل مصارف صنعت حملونقل عمومی و خصوصی از مصرف شخصی افراد است.
- حملونقل عمومی و جایگزینهای سوخت: تمامی خودروهای فعال در صنعت حملونقل، از یارانه سوختهای جایگزین مانند ، و برق بهرهمند میشوند و ملزم به استفاده از سوخت دوم خواهند شد. به این ترتیب، مصرف مرتبط با فعالیت حرفهای خود را از طریق این سوختهای جایگزین تأمین میکنند.
- مصرف شخصی با اعتبار بنزینی: برای مصارف شخصی، رانندگان فعال در این صنعت نیز مانند سایر شهروندان از سهمیه بنزین به نفر خود استفاده خواهند کرد.
این تفکیک تضمین میکند که افزایش قیمت بنزین مصرفی شخصی، شوک قیمتی در کرایهها یا حملونقل عمومی ایجاد نکند و همزمان، مانیتورینگ مصرف و نظارت بهتر بر حضور ناوگان حملونقل، امکان سیاستگذاریهای اصلاحی مانند حذف خودروهای فرسوده را فراهم میسازد. قیمت سوخت جایگزین صنعت حملونقل نیز به صورت سالانه متناسب با نرخ تورم افزایش خواهد یافت تا این صنعت با مشکل ثبات سوخت روبهرو نشود.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید